بیشترین اطلاعاتی که ما از مصریان باستان در دست داریم، در جواهراتی است که بر جای گذاشته‌اند. زنان در مصر باستان ، از روزهای طلایی پادشان کهن تا سلطنت کلئوپاترا، نقش مهمی را در جامعه داشتند. جواهرات را می‌توان پدیده‌ی قرن نوزدهم میلادی، نام برد. جواهرات از تمدن‌های باستانی، از باورها و عناصر موجود در عرصه‌ی خود الهام گرفته و این روند در تمام طول تاریخ بشر مشاهده می‌شود. امروزه شاهد مضامینی هستیم که در روزگاری از بین رفتند و دوباره ظاهر شده و مورد توجه بسیاری از افراد قرار گرفته‌اند.
نمایشگاه‌های زیادی با نمونه‌های شگفت انگیزی از جواهرات احیا شده و به عبارتی عتیقه، افتتاح شده است. جواهرات این نمایشگاه‌ها که با رنگ‌آمیزی‌های متنوع و زیبا همراه هستند، بسیار مورد توجه طراحان جوان قرار گرفته‌اند.
در این نوشته به احیای جواهرات مصر باستان می‌پردازیم. اگزوتیک استایل (در بلاگ پست معرفی استایل ها و نقش اکسسوری در آن‌ها در خصوص این استایل صحبت کرده‌ایم) پس از کشف مقبره پادشاه توت، در سال 1922 بسیار محبوب شد. البته برند جواهرات کاستلانی، از حدود 60 سال قبل از این کشف عظیم، به ساخت جواهرات در این سبک پرداخته بود. همچنین، لوئیس تیفانی نیز، حدود ده سال قبل به کاووش و استفاده از طرح‌های خارق‌العاده مصری، دست یافته بود.
نقش جواهرات در مصر باستان
مصر باستان اغلب به عنوان جامعه‌ای با سطح طبقات مختلف توصیف می‌شود. با این حال، المانی در دسترس برای هر مصری از کوچکترین فرزند تا پیرترین فرد معبد، از فقیرترین کشاورز تا فرعون، جواهرات بود. از ابتدای سلطنت مصر و تا دوران تسلط رومیان بر مصر، جواهرات ساخته شده، گاه پنهان، گاه دزدیده و یا برای آیندگان دفن می‌شدند. این جواهرات در بین زنان و مردان، پیر و جوان، نسل‌ها و طبقات مختلف جامعه قرار می‌گرفتند. این جواهرات شامل، حلقه‌ها، گوشواره‌ها، دستبندها، گردنبندها، تاج‌ها و عصاها بودند.
سبک‌های انتخاب نوع مواد، تکنیک‌های ساخت، و حتی معنا و نماد جواهرات مصری در گذشت زمان تغییر کرده است. سنگهای قیمتی مانند لاپیس و فیروزه در دوره‌های سیاسی مختلفی در دسترس بودند. در همین حال، برخی از مواد محلی، تنها در دوره‌خاص محبوبیت داشتند: آمتیست بنفش در دوره پادشاهی میانه ( در حدود سال‌های 1650 تا 2055 قبل از میلاد) کاربرد داشتند. شیشه‌ها در سلسله هجدم ممصر باستان، در جواهرات سلطنتی استفاده می‌شدند. در ماسک مومیایی یکی از فرمانروایان آن دوره ، Tutankhamun، شیشه‌های تزئین شده یافت شد. اکثر مصریان در طول زندگی خود جواهرات مختلفی را پوشیده و تقریباً اکثر مصریان با انواعی از اشیاء زینتب به خاک سپده شده‌اند. مواد انتخاب شده و کیفیت ساخت این اشیاء زینتی، نشان دهنده وضعیت رفاهی صاحبشان را نشان می‌دهد. کشف دستبند و گردنبندها، نقاب و طاق‌های طلای شاهان در کنار مهره‌های سفالی یک فرد فقیر نشانگر این تفاوت است.
جواهرات مومیایی‌ها در مصر باستان
صرف نظر از کیفیت جواهرات در مصر باستان، این اشیاء نمایانگر قدرت و محافظت صاحبان خود بودند. علاوه بر حفاری‌ها و کشف این جواهرات در چندین صندوق و باقی‌مانده‌های معابد، از متون و کتیبه‌های بجا مانده از آن دوران، که شامل تصویرسازی جواهرات و سنت‌های مرسوم آن دوران هستند. موارد زیادی را می‌توان آموخت. جواهرات هم تزئینی بودند هم به دنبال معنای عمیق‌تر. یک مهره ممکن است معناهای متعددی داشته باشد. این جواهرات با تکنینک‌های جالب و از مواد گوناگون همچون سرامیک، فلز و سنگهای خاص ساخته شده‌اند. با شناسایی این جواهرات و تجزیه و تحلیل علمی با استفاده از لیزر و طیف سنج جرمی می‌توان به معادن سنگهای قیمتی دست یافت.
علاوه بر مواد سازنده، رنگ جواهرات نیز از اهمیت برخوردار بود. در فرهنگ مصر باستان جواهرات آن‌ها را در برابر بیماری و خطر محافظت کرده. برای حفاظت از مردگان خود نیز آنان را در بندهای مومیایی بسته تا آن مرحوم تا ابد محافظت شود. پادشاهان با موادی خاصی محافظت می‌شدند. در کتاب مردگان مصر باستان نوشته شده است، از یاس قرمز روی گلوی مومیایی پادشاه ایزیس Isis و از یاس سبز بر روی قلب مردگان استفاده میشد که بر اساس آیین سنتی برقراری عدالت مرسوم بود.
جواهرات نظامی
پادشاهان از طریق جواهرات نشان و افتاخارات نظامی را کسب و یا به دیگر فرماندهان می‌بخشیدند. بر اساس نمونه‌های حفاری شده، صدف‌های سوراخ شده و صیقل یافته که توسط پادشاه سنووسرت Senwosret اول به گروهی از سربازان اعطا شده بود. در سلسه هجدهم، آویز طلایی که تصویری از بال دو پرنده می‌باشد، به عنوان پاداش نظامی، قلمداد میشد. در مجموعه مومیایی و آثار دفن شده ملکه Aahhotep مادر پادشاه Ahmose، سه پرنده طلایی بزرگ یافت شده است. او در سال هجدهم سلطنت خود، به عنوان یک جنگجو بزرگ که علیه شورشیان هایکسوس Hyksos جنگید، مورد ستایش قرار گرفت و جواهرات یافت شده گواهی بر قدرت نظامی او می‌باشد.
در تشریح معبد کارناک Karnak ، سلطان سوم ، توتموز Thutmosis، غنایم جنگی بسیاری را بدست آورده بود که به خدای Amun-Re تقدیم کرد. این غنایم شامل: گردنبند، دستبند و تاج هایی با سنگهای ارزشمند اما با نقوش غیر مصری هستند.
جواهرات نشانگر وضعیت اقتصادی
در حالی که پادشاهان در اوقات شادی و پیروزی، آویزهای طلا و گردنبندهای قیمتی می‌بخشیدند، از این جواهرات می‌توان اوضاع سیاسی و اقتصادی حاکم را برداشت کرد. جواهرات کوچک و قابل حمل، اغلب با ارزش بوده و از اولین موارد در طی سرقت از مقبره‌ها در دوران مصر باستان، دزدیده میشد. با توجه متون موجود، با کاهش تمرکز سیاسی در اواخر دوره‌های پادشاهی و همچنین ناتوانی پادشاهان در اداره کشور و جلوگیری از نفوذ سایر حکومت‌ها به مصر باستان، سرقت جواهرات این دوران روبه افزایش بود. جواهرات مصر باستان، همچون جواهرات روی مویایی‌ها، جواهرات خدایان مصری دفن شده در معابد و… در طول تاریخ به صورت غیر قانونی جمع‌آوری و دزدیده شده‌اند.
ظاهر جواهرات مصر باستان چگونه بود؟
پاسخ بسیار جالب و ساده است؛ طرح جواهرات مصر باستان همانند طرح‌های حال حاضر هستند، اما برجستگی آن‌ها به دلیل استفاده از تکنیک و خلاقیت بی‌نظیری است که با توجه به آن زمان(چند هزار سال قبل از میلاد مسیح)، بسیار اعجاب انگیز است. به عنوان مثال انگشتری که به عنوان مهر پادشاهی، مهر و موم نامه‌ها، اسناد و آراستن دستان چهره‌ها و مقام‌های بلند پایه مورد استفاده قرار می‌گرفت، از طریق ریخته‌گری و با موم داغ ساخته میشد. استفاده از حشره‌ای شش پا به عنوان نمادی پرکاربرد که نشانگر چرخه زندگی بود، در اغلب طرح جواهرات و اشیاء و همینطور کتیبه‌ها دیده می‌شود.
حلقه‌هایی با سنگ کوارتز که به رنگ سبز یا آبی، با روکشی شیشه‌ای ساخته میشد. همچنین استفاده از فاینز faience (نوعی خاک آجر که در ساخت ظرف سفالین لعابدار کاربرد داشت) که ویژگی‌های رس را داشته و با قالب‌گیری‌های متفاوت اشکال زیبا، را می‌ساختند.
جواهرات مصر باستان از چه موادی ساخته شده‌اند؟
طلا، شیشه‌های رنگی، سنگهای نیمه قیمتی (لاپیس لازولی ، کارنلیان ، یاسپر ، سنگ ، فیروزه و… ).
مصریان،از شیشه‌های زیادی در جواهرات خود استفاده می‌کردند. از شیشه برای ایجاد ستونی از مهره‌های رنگی مختلف و چسباندن آن‌ها به هم ، استفاده از فلز طلا، برای ساخت یقه‌های افسانه‌ای ( گردنبندهای بزرگ)، حلقه‌ها و گوشواره‌ها استفاده می‌کردند.
همچنین شیشه در موارد گسترده‌تری کاربرد داشت. مصریان باستان می‌توانستند شیشه‌ها را همچون سنگهای واقعی بسازند و از آن‌ها در تزئین لباس‌های خود استفاده کنند. کاربرد دیگر این شیشه‌ها در ساخت لوازم دکوری مصر باستان بود. علاوه بر کوزه‌های گلی با طرح‌های مرسوم مصری، لوازم دکوری مانند گلدان و ظروف شیشه‌ای نیز بسیار استفاده میشد.
با توجه به قدمت جواهرات و اشیاء ساخته شده توسط مصرین باستان، خلاقیت و توانایی آن‌ها بسیار شگفت آور است.
از جمله گنجینه‌های کشف شده در مقبره ملکه آشوتپ Ashhotep ، یک دستبند زیبا اما مرسوم در سلسله هجدهم مصری است. کمی سفت است و با لولا باز و بسته می‌شود. قسمت جلوی آن با نماد سر پرنده تزئین شده که بال‌های گسترده آن تا نیمه جلویی دستبند را پوشانده است. تمام پرنده مزین به سنگ لاپیس لاجوردی است.
جواهرات معروف مصر باستان
گردنبندهای بزرگ ، النگوها ، دستبندها ، گوشواره ها ، مهره ها ، انگشترهایی با حاشیه های چرخان.
نمادهای مصری
حشره(عموماً شش پا)، برگ نخل، گلبرگهای خشخاش، دسته‌ای از انگور، گل نیلوفر آبی ،شکوفه گل یاس ،خدایان و ایزدان.
رنگ‌ها در طراحی جواهرات مصر باستان
اهمیت رنگ‌ها به ویژه در جواهرات مصر باستان، دامنه و گزینه‌هایی که امروزه در دنیای رنگ در اختیار داریم را نداشتند، اما هر رنگ استفاده شده اهمیت نمادینی را داشت.
گفته شده است رنگ آبی در جواهرات مصر باستان نماد تولد دوباره و تابش خورشید درخشان است. رنگ قرمز نماد تولد و نابودی است که به خدای مردگان Osiris نسبت داده میشد. رنگ زرد/طلایی به دلیل ارتباط با خورشید، بیش از همه رنگ‌ها کاربرد و محبوبیت داشت. رنگ زرد/طلایی رنگ خدایان و خاندان سلطنتی بود. شاید یکی از دلایل محبوبیت رنگ جواهرات طلایی، به مصر باستان بر می‌گردد.
اولین نشانه‌های نفوذ در سلسه‌های مصریان باستان، تاثیرات زیادی بر جواهرات این دوره نیز داشت. از جمله گواشواره‌های کلاسیک و سربند یا روسری‌هایی با طرح دایره‌های طلایی رنگ تزیئن شده بودند که همه موی سر را می‌پوشاندند.(در موزه هنر متروپولیتن ، نیویورک این روسری‌ها نگهداری می‌شوند.) نفوذ خارجی‌ها به خاک مصر باستان و همینطور فرهنگ و هنر آن‌ها با ورود یونانیان گسترش یافت. سنت بزرگ هنری جواهرات مصری به آرامی از بین رفت و با ورود رومیان و آخرین پادشاه مصری به فراموشی سپرده شد. خوشبخانه از قرن نوزده و بیست میلادی شاهد احیای این فرهنگ غنی و محبوبیت هر روززه آن بودیم.
پیشنهاد ما این است پس از مطالعه مطلب ” جواهرات مصر باستان ؛ جواهرات فراموش شده‌ای که احیا شدند “، مطالب زیر را نیز مطالعه نمائید: