رنگ شناسی در لباس: کنتراست هفتگانه چه کمکی می‌کند؟

در این نوشته به ادامه بحث بررسی کنتراست هفتگانه می‌­پردازیم. شناخت بیشتر کنتراست به شما کمک می‌­کند با ایجاد تضادهایی در استایل، عکس و یا حتی اثری هنری خود، نتیجه‌­ای مهیج و خیره کننده پدید آورید و موجب برانگیختن احساس در مخاطب و اطرافیان خود، شوید.

قبلا خواندید که:
رنگ شناسی لباس: رنگ عنصر جدانشدنی زندگی زمینی
رنگ شناسی لباس: رنگ ذهنی چیست و با شخصیت چه ارتباطی دارد؟
رنگ شناسی در لباس: کنتراست چیست و انواع آن کدام است؟

در این نوشته، به ادامه موضوع رنگ شناسی به کمک اثر به یاد ماندنی هنر رنگ، از هنرمند پر توان، آقای یوهانس ایتن می‌­پردازیم؛ در نوشته قبلی با سه مورد از کنتراست هفتگانه رنگ آشنا شدیم؛ هر کدام چه خصوصیتی دارند و با توجه به مفهموم هر کدام، نحوه استفاده از این تضادها، در حالی که چشم­‌نواز باشند، به چه صورت است.

کنتراست سرد و گرم

شاید عجیب به نظر برسد که با مشاهده رنگ، احساسی از گرما یا سرما در انسان پدید می­‌آید اما آزمایشی نشان می‌دهد که بین دو کارگاه که یکی با آبی یا سبز و دیگری با قرمز یا نارنجی رنگ‌­آمیزی شده، احساس ذهنی دما بین ۵ تا ۷ درجه اختلاف داشته است. یعنی در کارگاه آبی یا سبز در ۵۹ درجه فارنهایت احساس سرما می‌کردند. در حالی که در کارگاه قرمز یا نارنجی با این دما احساس سرما نمی­‌کردند. بلکه تنها وقتی که دما به ۵۴-۵۲ درجه نزول می‌­کرد احساس می‌کردند که هوا سرد شده است. از نظر عینی، معنای این احساس این است که آبی یا سبز جریان خون را کند، و قرمز یا نارنجی آن را تند می‌­کند. با آزمایش‌­های این چنینی به خصوصیات رنگ­‌های گرم و سرد پی‌­می­‌بریم.

با مراجعه به دایره رنگ، مشاهده کردیم که زرد، روشن‌ترین رنگ و بنفش، تیره‌­ترین آن­هاست. یعنی این دو رنگ شدیدترین کنتراست و روشنایی را دارند. در دایره رنگ، بر روی قطر عمود بر محور این دو رنگ، قرمز­-نارنجی را در مقابل آبی-سبز داریم که دو قطب گرم و سرد هستند. قرمز-نارنجی گرم‌­ترین رنگ، و آبی-سبز یا اکسید منگنز، سردترین رنگ است. رنگ­‌های زرد، زرد-نارنجی، نارنجی، قرمز-نارنجی، قرمز و قرمز-بنفش را گرم‌های رنگ‌­های گرم می‌نامند و زرد-سبز، سبز، سبز-آبی، آبی، آبی-بنفش و بنفش را رنگ­‌های سرد به حساب می‌­آورند. ولی این طبقه‌­بندی رنگ‌­ها بسیار گمراه کننده است. درست همانطور که قطب­‌های سفید و سیاه تیره­‌ترین و روشن­‌ترین رنگ را نشان می­‌دهند و تمام خاکستری­‌ها نسبت به سفید، تیره و نسبت به سیاه، روشن محسوب می­‌شوند، آبی-سبز و قرمز-نارنجی هم دو قطب سرد و گرمند. اولی همیشه سرد و دومی همیشه گرم است اما رنگ­‌های حدفاصل آن­‌ها در دایره رنگ برحسب اینکه با رنگ سردتر یا گرم‌­تر مقایسه شوند، ممکن است گرم یا سرد باشند.

خاصیت سرد و گرم در بعضی از مفاهیم متضاد هم مصداق دارد:

سرد گرم

سایه آفتاب

شفاف مات

آرامش بخش مهیج

تٌنٌک متراکم

آسمانی زمینی

دور نزدیک

تر خشک

این حالت­­‌های متنوع، قدرت بیان‌­های چندگانه کنتراست سرد-گرم را نشان می‌دهد. کنتراست سرد-گرم از قدرت تأثیر­ تصویری بالایی برخوردار است. در منظره، اشیاء دورتر، به خاطر وجود ضخامت هوا، همیشه سردتر به نظر می­‌رسند.

بنفش واحدی را می­‌بینیم به خاطر مجاورت با رنگ­‌های سردتر، گرم و در شکل پایین بخاطر مجاورت با رنگ‌­های گرم‌­تر، سرد محسوب می­‌شود.

در کنتراست سرد-گرم تنوع رنگ‌­ها نباید بیشتر از چهار درجه متوالی در دایره دوازده رنگه باشد. این مدولاسیون‌­ها وقتی به حد کمال زیبایی می‌رسند، که اختلاف تیره‌­روشنی در آن‌­ها وجود نداشته باشد.

کنتراست هم­زمانی

کنتراست هم­زمانی از این حقیقت ناشی می­‌شود که چشم ما با مشاهده هر رنگ، به طور هم­زمان به مکمل آن نیاز پیدا می­‌کند و در صورت عدم حضور این مکمل، خود به خود آن را ایجاد می‌کند. به دلیل این حقیقت است که اصل اساسی هماهنگی رنگ، شامل و مستلزم قانون مکمل هاست. رنگ مکملی که در اثر هم­زمانی ایجاد می‌شود، به صورت احساس در چشم بیننده پدید می‌آید و حضور عینی ندارد. نمی‌توان از آن عکس گرفت. کنتراست هم­زمانی را از طریق استدلال می‌توان با کنتراست پی در پی یکی دانست.

همانطور که گفته شد، رنگ ایجاد شده در کنتراست هم­زمانی به طور عینی وجود ندارد بلکه در چشم پدید می‌آید و احساسی از هیجان و ارتعاشی زنده و پیوسته متغیر را به وجود می‌آورد. با نگاه کردن مدام به رنگ زمینه به نظر می‌رسد زمینه، رنگ خود را از دست می‌دهد و با بیشتر خسته شدن چشم، احساسی از رنگ هم­زمانی به صورتی شدیدتر پدید می‌آید.

نمود هم­زمانی نه تنها بین خاکستری و یک رنگ کروماتیک قوی، بلکه بین هر دو رنگی که کاملا مکمل هم نیستند نیز، پدید می‌آید. هر یک از این دو، همدیگر را به سوی رنگ مکمل خود سوق می‌دهد و معمولاً هر کدام مقداری از خصوصیت ذاتی خود را از دست می‌دهد و با نمودهای جدید رنگی می‌­شود. در اینجا اصلی که ذات رنگ همیشه با نمود آن را ندارد کاملاً هویدا می‌­شود. نمود هم­زمانی برای تمام کسانی که با رنگ سر و کار دارند، بیشتر از هر چیز دیگری اهمیت دارد. گوته می‌گوید کنتراست هم­زمانی کاربرد زیبایی شناختی رنگ را تعیین می کند.

آنچه اهمیت دارد این است که پی ببریم نمود هم­زمانی در تحت چه شرایطی صورت می­‌گیرد و چگونه می‌­توان آن را خنثی کرد.

در میان رنگ‌­های خالص زمانی نمودهای هم­زمانی پدید می­‌آید که رنگ مکمل، جای خود را به رنگ مجاور در سمت راست یا چپ خود در دایره رنگ بدهد. مثلا به جای بنفش که در مقابل زرد قرار دارد، قرمز-بنفش یا آبی-بنفش را به کار می‌­بریم. نمودهای کنتراست هم­زمانی را می‌توان به کمک کنتراست تشدید کرد.

کنتراست اشباع

درجه خلوص رنگ را اشباع یا کیفیت می‌گویند. کنتراست اشباع، کنتراست بین رنگ­‌های خالص یا پرتوان و ناخالصی یا ضعیف است. رنگ‌های منشور که در اثر تجزیه­‌ی نور سفید حاصل می‌شوند، رنگ­‌هایی با بالاترین درجه خلوص و اشباع هستند.

رنگ‌ها را می‌توان به چهار طریق متفاوت تضعیف کرد این چهار نتیجه مختلف دارد.

1. رنگ خالص را می‌توان با سفید تضعیف کرد. این امر موجب می‌شود خصوصیت آن تا حدی سردتر شود. قرمز در ترکیب با سفید، متمایل به صورتی می‌شود و از نظر خصوصیت به شدت تغییر می‌کند. زرد متوسط، سفید سرد می‌شود. خصوصیت آبی خیلی کم عوض می‌شود. بنفش نسبت به سفید بسیار حساس است. در حالی که بنفش خالص تیره، نوعی تهدید کنندگی به همراه دارد، بنفش روشن شده با سفید، نمودی سازگار و آرامش بخش دارد.
2. رنگ را می­‌توان با سیاه تضعیف کرد. با اضافه کردن سیاه به زرد می‌­توان درخشش آن را گرفت، آن را تا حدی مسموم، بیمار و دسیسه گردش آن داد! و عظمت آن را از بین برد. افسردگی ذاتی بنفش در صورت مخلوط شدن با سیاه افزایش می‌یابد و مثل این است که در تاریکی شب پنهان می‌­شود. قرمز در ترکیب با سیاه، نوعی سوخت‌ای از قرمز-قهوه‌ای پدید می­‌آورد. آبی در مخلوط با سیاه، خفه می‌­شود و با تیرگی چند قدم بیشتر فاصله پیدا نمی‌کند. سبز در ترکیب با سیاه، بیشتر از بنفش و آبی مدولاسیون می‌پذیرد و امکان تغییرات بیشتری را دارد. سیاه به طور کلی رنگ‌­ها را از کیفیت روشنشان محروم می‌­سازد. سیاه رنگ‌­ها را از روشنی دور می‌کند و دیر یا زود آن‌ها را می­‌کشد.
3. رنگ خالص را می­‌توان با سفید و سیاه یا به عبارت بهتر، با خاکستری تضعیف کرد. به محض این­که خاکستری را با رنگ خالص مخلوط می­‌کنیم، رنگ­‌هایی به دست می‌­آید که ممکن است روشن‌تر، تیره‌­تر، یا دارای همان روشنی رنگ خالص باشد ولی در هر صورت، خلوص رنگ کاهش می‌یابد. افزودن خاکستری به رنگ‌­ها، آن‌­ها را کمابیش خفه و خنثی می‌سازد. دلاکروا در نقاشی از خاکستری نفرت داشت و تا حد امکان از آن دوری می­‌جست. خاکستری­‌ها به سادگی تحت نمود­های کنتراست هم­زمانی تغییر ماهیت می‌­دهند.
4. هر یک از رنگ های خالص را می‌توان به کمک ترکیب با مکمل خود تضعیف کرد. اگر زرد را به بنفش اضافه کنیم، درجاتی بینابینی-از نظر تیره‌­روشنی- بین زرد روشن و بنفش تیره خواهیم داشت. سبز و قرمز که از نظر تیره‌­روشنی چندان تفاوتی ندارند، وقتی با هم مخلوط شوند، به سمت خاکستری-سیاه که تیره­‌تر است، متمایل می‌شوند. با ترکیبات مختلف دو رنگ مکمل که با سفید روشن شده باشند، رنگ‌­های نادری را می­‌توان به وجود آورد.

ترکیبی که در آن هر سه رنگ اصلی وجود داشته باشد، خصوصیتی خفه و ضعیف دارد و بنا به نسبتی که این سه رنگ با هم ترکیب می‌­شوند، ممکن است به یکی از رنگ‌­های زرد، قرمز، آبی و سیاه گرایش داشته باشد. نمود کنتراست خالص-ناخالص نسبی است. یک رنگ در کنار رنگ خالص‌تر از خود، خالص به نظر می‌رسد.

اگر بخواهیم کنتراست اشباع را به تنهایی در یک کمپوزیسیون، بدون وجود سایر کنتراست­‌ها پیاده کنیم، در آن صورت باید رنگ‌­های خفه را فقط یک رنگ خالص بدست آوریم؛ یعنی قرمز خالص، باید با قرمزهای خفه، و آبی خالص با آبی­‌های خفه در کنتراست قرار بگیرد. در غیر این صورت، کنتراست خالص در کنتراس‌ت­های دیگر، نظیر کنتراست سرد-گرم غرق می­‌شود و نمود سکوت و آرامش خود را از دست می‌دهد.

رنگ­‌های خفه به خصوص خاکستری‌­ها، با استفاده از رنگ‌های زنده­‌ی مجاور خود مجاور خود زندگی می‌کنند. این امر را می‌توان با قرار دادن یک نوع خاکستری خنثی، به صورت یک در میان در خانه­‌های یک سطح شطرنجی و قرار دادن یک رنگ خالص هم­روشنایی با این رنگ خاکستری در بقیه مربع­‌ها مشاهده کرد. رنگ خاکستری در اینجا زنده می‌­شود ولی رنگ­‌های کروماتیک اطراف آن تنزل می­‌یابند و نسبتاً ضعیف می­‌شوند.

در این نوشته با سه مورد دیگر از کنتراست­‌ها از کنتراست هفتگانه از طریق کتاب هنر رنگ از یوهانس ایتن آشنا شدیم. در نوشته­‌های بعدی با ما همراه باشید تا به ادامه بررسی دنیای عظیم رنگ بپردازیم.

شاید دوست داشته باشید در ادامه بخوانید:
رنگ شناسی در لباس: نظریه امپرسیون و اکسپرسیون چه کمکی می‌کند؟